Johan van Grinsven

Het stadhuis van Esch-zur-Alzette in het zuidwesten van Luxemburg is op zijn zachtst gezegd robuust. Die gespierde omvang past bij deze streek, net zoals het tafereel op de timpaan boven de entree: een staalarbeider en een mijnwerker broederlijk zij aan zij. Als eerbetoon aan de mannen van staal die deze regio - en deels ook het land - groot gemaakt hebben.

Onder dat tweetal het nationale motto van de Luxemburgers: 'Mir wöllen bleiwe wat mer sin', ofwel: we willen blijven wat we zijn. Toch is in deze streek veel veranderd. Zuid- Luxemburg was jarenlang het decor voor de staal- en mijnindustrie. Maar de roestbruine walmen zijn verdampt, de laatste mijn sloot in 1980 en de Luxemburgse staalgigant Arbed opereert voortaan vooral over de landsgrenzen.
Die teloorgang dwong de landelijke en lokale overheid tot nieuwe initiatieven. Zo kwam er vervangende werkgelegenheid en werd de troefkaart toerisme uitgespeeld in deze minst toeristische streek van het Groothertogdom. Geheel in de sfeer van de regio draait het daarbij vooral om het industrieel erfgoed: mijnen, machines en stoomtreinen dienen als trekpleisters, naast het bekendere toeristische aanbod als musea, monumenten, wandel- en fietsroutes.

Bossen
Wie denkt dat het zuidenwesten van Luxemburg door die vele mijnen en staalfabrieken is getroffen door een forse kaalslag komt bedrogen uit. Het land van de rode aarde - de Luxemburgers zelf noemen het hier 'De Minett' - is verrassend groen. De vele bossen worden slechts onderbroken door kleine dorpen, ooit gebouwd voor de vele mijnwerkers. En overal steekt de roodgekleurde aarde, die de streek zijn naam gaf, doorheen.
Het is het ijzer in de grond die hier de aarde roodbruin kleurt. Een van de grootste blikvangers in deze streek is het Nationaal Mijnmuseum in Rumelange, eens het belangrijkste centrum voor ijzerertswinning in Luxemburg. Op 1 mei ging het museum na een forse opknapbeurt van bijna twee jaar weer open. Er kwam onder meer een ontvangsruimte bij met daarin uitleg over de mijnbouw en aandacht voor de mens in deze industrie; voor de mijnwerkers en hun gezinnen, die vaak groot waren, tot wel 23 personen toe.
De rondleidingen in de mijn bij het museum worden verzorgd door oud-mijnwerkers. De Walert heet die mijn en de nu 68-jarige Armand Gros werkte er van 1947 tot de sluiting in 1963. Nu is hij er weer te vinden, als gids. In stofjas, met op zijn helm een medaillon van de heilige Barbara, schutspatroon van de mijnwerkers. Hij voert de bezoekers met een dieselloc en miniatuurwagons zo'n zeshonderd meter de mijn in. Dat traject wil de museumdirectie binnen twee jaar uitbreiden tot zo'n 3 à 4 kilometer, binnen en buiten de mijn. De komende jaren wordt er ongeveer 1,2 miljoen gulden overheidsgeld in uitbreiding van het museum geïnvesteerd.
In het binnenste van de aardhoop gaat het te voet verder. Gros verhaalt van de zware labeur die de mijnwerkers hier moesten verrichten. Hij schetst het beeld van generaties stoere kerels die met geweld het gesteente te lijf gingen. Hun eigen gereedschap moesten ze betalen, zegt hij met nauwelijks verholen afkeer jegens de mijneigenaren. 'Hun boren, het springpoeder en lange tijd zelfs het stuthout.'
Als mijnwerkers verklede etalagepoppen en een (nep-)paard moeten het leven onder de grond beter inleefbaar maken voor de bezoeker van deze mijn. Gros vertelt honderduit, honderd meter onder de grond. Bij een half olievat onder een houten zitting ligt een lange stok. Dit was het toilet voor de mijnwerkers. En die stok dan? 'Die was bedoeld om de ratten mee te verjagen als je op het toilet zat...'

Anna nr. 9
Geeft het Nationaal Mijnmuseum informatie over wat er ìn de mijnen gebeurde, in Fond-de-Gras moet de bezoekers alles te weten komen over wat er buiten de mijn gebeurde. Tenminste, dat is op termijn de bedoeling. De nostalgische stoomlocomotief Anna nr. 9 van de museumtrein Trein 1900 huffepuft witte wolken de lucht in voordat zij in gang wordt gezet. De bezoekers kunnen hier kiezen uit drie trajecten om per stoom- of oude dieseltrein af te leggen.
Rond Fond-de-Gras laten zo'n vijftig vrijwilligers niet alleen deze 'Trein 1900' lopen, maar ze zorgen ook voor het museum-in-wording. Fond-de-Gras moet een levendig openluchtmuseum worden, maar dat museum is er nog lang niet. Naast de trein treft de bezoeker er nog niet veel meer aan dan een loods met oude, niet-werkende stoommachines uit een electriciteitsfabriek, in de openlucht een kolossaal machinegedrocht dat ooit werd gebruikt om rails te vervaardigen (allebei zonder enige toelichting), een cafeetje, het interieur van een oud kruidenierszaakje ('Maison Victor Bink' uit buurgemeente Differdange) en een piepklein informatiecentrum met enkele foto's van mijnwerkers rond een mijningang. Mooie grote zwart¬witfoto's van knoestige mannen in werkmanstenue dat wel; foto's die net zo goed in het wilde westen van Amerika gemaakt konden zijn.
Namens het ministerie van Cultuur - dat zo'n anderhalf miljoen gulden in het museum stak - spendeert ambtenaar Jean Reitz veel tijd aan het museum. Hij vertelt dat aan de andere kant van de heuvel, bij het plaatsje Lasauvage - het enige helemaal Franstalige stukje Luxemburg - ook oude fabrieksloodsen zijn aangeschaft. Daar wordt een permanente tentoonstellingsruimte van gemaakt. Het is de bedoeling dat over enkele jaren toeristen met een trein de ene mijn in kunnen rijden om er bij Lasauvage weer uit te komen.

Informatie over Het Land van de Rode Aarde: Luxemburgs verkeersbureau, Nassaulaan 8, 2514 JS Den Haag, telefoon 070-3649041. Er is een Nederlandstalige brochure beschikbaar over deze regio. De treinen van Fond-de-zo Gras rijden van 1 mei tot eind september op zondagen en tijdens vakanties, van 15.00 tot 19.00 uur. Het Nationaal Mijnmuseum in Rumelange, dat op 26 juni officeel wordt heropend, is dagelijks open van pasen tot eind oktober, van 14.00 tot 17.00 uur. In Esch-zur-Alzette is een wandelinggidsje in het Nederlands beschikbaar: 'Als de gevels het epos van de stad vertellen'. Bij de diverse lokale VVV's zijn wandel-en fiets-routes verkrijgbaar.